Występowanie arsenu w środowisku i w żywności
[The occurrence of arsenic in the environment and food]

STRESZCZENIE
Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza i gleby związkami arsenu jest przemysł wydobywczy węgla kamiennego i paliw płynnych oraz górnictwo i hutnictwo metali nieżelaznych. Na obszarach gdzie przemysł ten jest dobrze rozwinięty obserwuje się przypadki zatruć przewlekłych wśród mieszkańców. Długotrwała, stała ekspozycja zarówno pokarmowa jak i inhalacyjna na związki arsenu manifestuje się zmianami skórnymi, zaburzeniami funkcjonowania układu nerwowego, krwionośnego oraz oddechowego. Celem pracy jest przegląd najnowszych doniesień literaturowych dotyczących zanieczyszczenia środowiska oraz produktów spożywczych i wody pitnej arsenem. Zawartość arsenu w produktach spożywczych jest zróŜnicowana i zależy od rodzaju i pochodzenia surowca. Największe ilości arsenu w całodziennej racji pokarmowej pochodzą z wody pitnej. W krajach, w których jako wody pitnej używa się wód gruntowych oznacza się arsen w ilości 1 – 5300 μg/L. Jest to wartość ponad stukrotne przekraczająca zawartość dopuszczalną ustaloną przez ekspertów FAO/WHO. Przeciętny mieszkaniec krajów rozwijających się spożywa 400 - 650 g ryżu tygodniowo. Średnie zanieczyszczenie ryżu arsenem wynosi 0,57 – 0,69 mg/kg, co oznacza pobranie tego pierwiastka na poziomie 30 – 45 % PTWI. Stosunkowo niewielka zawartością arsenu charakteryzują się warzywa i owoce (<0,1 mg/kg), wyższe ilości stwierdza się w warzywach liściastych (do 0,6 mg/kg) oraz ziemniakach (0,86 mg/kg). Podobnie niską zawartością arsenu (<0,1 mg/kg) charakteryzują się produkty mięsne. Spośród produktów zwierzęcych najwyższe ilości arsenu oznacza się w rybach i owocach morza (1,5 – 11,2 mg/kg). Wejście w życie przepisów prawnych Unii Europejskiej w Polsce spowodowało rezygnacje z limitowania zawartości arsenu w żywności niemniej jednak stałe monitorowanie stopnia zanieczyszczenia produktów spożywczych związkami arsenu jest koniecznie zwłaszcza w przemysłowych rejonach kraju.

ABSTRACT
The main source of air and soil contamination with arsenic compounds is mining industry of coal and oil as well as mining and metallurgy of non-ferrous metals. The cases of long-drawn arsenism were observed among inhabitants of regions where such industry is well developed. The long term, regular exposure to arsenic compounds both food and inhalation manifests in skin lesion and troubles in functioning of blood, neural and breathing systems. The purpose of this study is the latest literature review concerning contamination of air, soil and potable water with arsenic. The content of arsenic in the comestible produce varies and depends on kind ant origin of the produce. The biggest amount of arsenic in the daily ration came from potable water. The determined amount of arsenic ranged within 1 – 5300 μg/L comes from countries where earth water is used as drinking water, which means that allowable contents specified by FAO/WHO experts is exceeded more than one hundred times. The common inhabitant of developing countries consumes 400 - 650 g of rice weekly. The average contamination of rice with arsenic is 0.57 – 0.69 mg/kg, which means the intake of this element on the level 30% – 45% PTWI (Provisional Tolerable Weekly Intake). The relatively small arsenic contents is characteristic for vegetables and fruits (<0,1 mg/kg), higher amount is observed in leaf vegetables (up to 0.6 mg/kg) and potatoes (0.86 mg/kg). The similarly low arsenic contents (<0.1 mg/kg) is characteristic for the meat produce. Among animal produce the largest quantity of arsenic is determined in fish and seafood (1.5 – 11.2 mg/kg). The introduction of EU regulations in Poland resulted in resignation of the arsenic contents limitation in food, however the continues monitoring of the contamination level with arsenic compounds is necessary, particularly in the industrial areas of the country.