Uniepalniacze zastosowanie i zagrożenie dla człowieka
[Flame retardants - their applications and threat for humans]

STRESZCZENIE
Uniepalniacze (ang. flame retardants) – są to środki opóźniające zapłon ponieważ charakteryzują się wysokimi temperaturami zapłonu i w związku z tym są substancjami praktycznie niepalnymi. Wykorzystywane są one w różnych gałęziach przemysłu np. jako dodatek do mas plastycznych wykorzystywanych przez przemysł elektroniczny (komputery, sprzęt AGD i RTV) oraz motoryzacyjny (systemy ABS), jako dodatek do materiałów budowlanych i tkanin wykorzystywanych w budownictwie i produkcji mebli tapicerowanych, a także płynów hydraulicznych, lakierów oraz impregnatów drewna. Największe zastosowanie znalazły środki opóźniające zapłon należące do 5 podstawowych grup: związki bromoorganiczne, chloroorganiczne, fosforoorganiczne i fosforowe, azotowe oraz nieorganiczne związki niektórych metali. Ze względu na swoje właściwości fizyko-chemiczne najniebezpieczniejszymi dla człowieka są związki bromoorganiczne, a spośród nich polibromowane difenyloetery (PBDE). Substancje te ulegają biokumulacji i biomagnifikacji w poszczególnych ogniwach łańcucha pokarmowego. Zaliczane są one do związków zaburzających równowagę układu hormonalnego człowieka tzw. endocrine disruptors (EDs), a także wpływają na pracę układ dokrewnego zmieniając na przykład aktywność enzymów wątroby i hormonu tarczycy. Najczęściej i w najwyższych stężeniach w środowisku, w tym w tkankach ludzkich, występują kongenery PBDE 47 i 99 wg IUPAC. Obecnie przyjmuje się, że z różnych elementów środowiska średnie dzienne pobranie PBDE przez dorosłego człowieka wynosi 51 ng/dzień, a dla niemowląt karmionych mlekiem matki wartość ta wynosi 110 ng/dzień.

ABSTRACT
Flame retardants (FRs) are chemicals which added to materials during or after manufacture, inhibit or even suppress the combustion process due to their thermal stability. Large quantities of FRs are added to the plastic material (resins) in variety of electrical and electronic appliances including television and computer casing. The other uses of these compounds include production of building materials, upholstered furniture, textiles, wall covering, carpets, hydraulic fluids as well as vehicles and aircraft. Taking into account the chemical structure, there are five main groups of FRs: brominated, chlorinated, phosphorous-containing, nitrogen-containing (i.e. melamines) and inorganic compounds. Halogenated compounds, especially polybrominated diphenyl ethers (PBDEs), a class of brominated flame retardants, due to their lipophilic characteristics and persistence have become ubiquitous environmental contaminants. There are indications that PBDEs may affect hormone function acting as endocrine disruption and may be toxic for developing brain. These compounds have been associated with non-Hodgkin’s lymphoma in humans, a variety of cancers in rodents and disruption of thyroid hormones balance. Similarly to other persistent halogenated compounds they are also able to affect the xenobiotic metabolizing enzymes activity. PBDEs are now found as residues in sediments, wildlife and human (milk, serum adipose tissue) samples. The predominant congeners in environmental samples, including human specimens are two congeners: 47 and 99. Currently, the estimated daily intake of PBDEs by adult humans is equal 51 ng x day-1 while by breast-fed infants equals 110 ng x day-1.