Ocena jakości i dostępności materiałów edukacyjnych o zdrowiu. I. Opinie pracowników służby zdrowia
[Evaluation of quality and accessibility of health education materials. I. Health workers’ opinions]

STRESZCZENIE
W Zakładzie Promocji Zdrowia Państwowego Zakładu Higieny i Mazowieckim Centrum Zdrowia Publicznego podjęto w 2003 roku badania dotyczące jakości i dostępności materiałów edukacyjnych o zdrowiu dla pracowników służby zdrowia. Opracowano dwie ankiety: a) dla lekarzy, b) dla pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych. Ankieta dla lekarzy zawierała dane demograficzne i pytania o materiały edukacyjne (dostępność, wystarczalność, tematyka otrzymywanych materiałów oraz oczekiwania dotyczące tematyki i form). Ankieta dla pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych składała się z danych demograficznych i pytań o materiały edukacyjne o zdrowiu (źródła materiałów, zainteresowanie pacjentów materiałami, odpowiedniość wobec zainteresowań pacjentów oraz potrzeby dotyczące tematyki i form). Większość lekarzy (82,7%) odpowiedziało, że otrzymuje materiały edukacyjne o zdrowiu, ale tylko 32,9% oceniło ich ilość jako wystarczającą. Ponad siedemdziesiąt procent lekarzy oceniło, iż materiały w dużym stopniu dotyczą reklamy leków i innych wyrobów komercyjnych, podczas gdy jedynie 11,3% - promocji zdrowia i zdrowego stylu życia, a 5% - zapobiegania chorobom. Dwie trzecie lekarzy zgłaszało dużą potrzebę posiadania materiałów edukacyjnych dla pacjentów, aby przekazać je podczas wizyt. Co się tyczy tematyki, to lekarze najczęściej wymieniali zapobieganie chorobom (41,1%), promocję zdrowia i zdrowy styl życia (37,7%), leczenie (34,9%), dietę i odżywianie się (20,7%). Broszury, ulotki i plakaty były tymi formami materiałów edukacyjnych o zdrowiu, które lekarze najczęściej odnotowywali. Odnośnie pielęgniarek środowiskowo-rodzinnych, to prawie wszystkie (95%) otrzymywały materiały o zdrowiu z instytucji farmaceutycznych i innych instytucji komercyjnych, 68,5% z instytucji państwowych i 26,6% z fundacji. Tylko jedna piąta pielęgniarek oceniła, że materiały wzbudziły w dużym stopniu zainteresowanie pacjentów, a 13,6% stwierdziło, że otrzymywane materiały edukacyjne są w dużym stopniu odpowiednie do potrzeb pacjentów w zakresie informacji o zdrowiu. Niemal taki sam odsetek pielęgniarek jak lekarzy (41,4%) wymienił zapobieganie chorobom jako najbardziej pożądany temat materiałów edukacyjnych o zdrowiu, mniejszy odsetek wymienił leczenie (29,5%) oraz promocję zdrowia i zdrowy styl życia (19,8%). Badania nasze wykazały, że większość materiałów o zdrowiu otrzymywana jest z firm farmaceutycznych i innych instytucji komercyjnych. Ponadto zainteresowanie posiadaniem materiałów edukacyjnych dotyczących promocji zdrowia i zdrowego stylu życia jest małe, zwłaszcza wśród pielęgniarek.

ABSTRACT
The study concerning quality and accessibility of educational materials for health workers was taken up in 2003 in Health Promotion Department of the National Institute of Hygiene and Mazovian Center of Public Health. Two questionnaires were elaborated: a) for physicians, b) for social-and-familial nurses. The questionnaire for physicians contains demographic data and questions about health education materials (accessibility, sufficiency, themes of received materials, and expectations concerning themes and forms). The questionnaire for social-and-familial nurses consists of demographic data and questions about health education materials (sources of materials, patients’ concern with materials, adequacy for patients’ interest, and needs concerning themes and forms). Data were obtained from 112 nurses (110 females and 2 males) working in Warsaw hospitals (37,6%), regional dispensaries (33,0%), specific dispensaries (11,9%) and other health services (19,5%). Majority of physicians (82,7%) answered that they received health education materials, but only 32,9% assessed the number as sufficient. More then seventy percents of physicians assessed, that materials in high degree concern advertising of pharmaceutical drugs and other commercial products, while only 11,3% – health promotion and healthy lifestyle, and 5% - disease prevention. One from three physicians needed educational materials for patients to give them during visits in high degree. As regards to themes, physicians most frequently mentioned disease prevention (41,1%), health promotion and healthy lifestyle (37,7%), treatment (34,9%), diet and nutrition (20,7%). Booklets, leaflets and posters were the forms of health education materials, which physicians noticed most frequently. Regarding social-and-familial nurses, almost all (95%) received health materials from pharmaceutical and other commercial institutions, 68,5% from public institutions and 26,6% from foundations. Only one from five of the nurses assessed, that materials captured high interest of the patients, and 13,6% of the nurses stated, that received health education materials were adequate to health information needs of patients in high degree. Nearly the same percentage of nurses as physicians (41,4%) mentioned disease prevention as most desirable theme of health education materials, lower percentage mentioned treatment (29,5%) and health promotion and healthy lifestyle (19,8%). Our findings showed that most of health materials were received from pharmaceutical and other commercial institutions. Moreover, the interest to have educational materials concerning health promotion and healthy lifestyle is low, especially among social-and-familial nurses.