Kofeina – powszechny składnik diety i jej wpływ na zdrowie
[Caffeine – common ingredient in a diet and its influence on human health]

STRESZCZENIE
Kofeina jest składnikiem żywności regularnie spożywanym przez większość populacji. Jej głównym źródłem w diecie jest kawa, herbata i napoje typu cola. W ostatnim okresie nastąpił znaczny rozwój rynku produktów z kofeiną, zwłaszcza z grupy napojów energetyzujących i suplementów diety. Substancja ta od lat budzi wiele dyskusji, czy ma pozytywny, czy negatywny wpływ na zdrowie, a grupą szczególnych obaw są dzieci. Działanie kofeiny w organizmie polega przede wszystkim na pobudzeniu ośrodkowego układu nerwowego, dlatego jest ona uważana za najczęściej spożywaną substancję psychoaktywną. Działanie fizjologiczne kofeiny i brak właściwości odżywczych powoduje duże zainteresowanie jej wpływem na zdrowie, zwłaszcza w odniesieniu do ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Wyniki badań naukowych nie dają jednoznacznej odpowiedzi, wskazując na wiele czynników endogennych i środowiskowych wpływających na metabolizm kofeiny i indywidualne reakcje organizmu. Niemniej w świetle aktualnego stanu wiedzy umiarkowane spożycie kofeiny (do 400 mg dziennie) przez zdrowe osoby dorosłe nie jest związane z ujemnymi skutkami zdrowotnymi. Należy jednak brać pod uwagę także inne, współistniejące zachowania zdrowotne stylu życia. Nadmierne spożycie kofeiny może wywoływać niekorzystne efekty, takie jak zbytnią pobudliwość, bezsenność, ból głowy, problemy żołądkowe. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Stanu Zdrowia WHO objawy wywołane spożyciem dużych ilości kofeiny zakwalifikowane są do działu zaburzeń umysłowych i zaburzeń zachowania, powodowanych przez substancje stymulujące. W organizmie kobiet ciężarnych metabolizm kofeiny jest znacznie wydłużony, a kofeina i jej metabolity swobodnie przechodzą przez łożysko do płodu. Z tego powodu kobietom w okresie ciąży zaleca się ograniczenie spożycia kofeiny. Kontrola ilości kofeiny zalecana jest także w diecie dzieci i młodzieży, przede wszystkim z uwagi na jej oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy, znajdujący się w okresie intensywnego wzrostu i dojrzewania, gospodarkę wapniową w organizmie i czas snu. Średnie spożycie kofeiny w krajach europejskich kształtuje się w granicach 280–490 mg dziennie. Największe jest w krajach skandynawskich, co wynika z dużej konsumpcji kawy. Dane dotyczące spożycia kofeiny w Polsce są nieliczne. W latach 90-tych poprzedniego stulecia oszacowano, że statystyczny Polak spożywa 141 mg kofeiny dziennie. Obecnie w grupie kobiet z regionu warszawskiego stwierdzono średnie spożycie na poziomie 251 mg, a 15% badanych kobiet spożywało ponad 400 mg kofeiny w ciągu dnia. Osoby palące tytoń spożywają więcej kofeiny niż niepalące, podobnie jak osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne. W odniesieniu do wielkości spożycia kofeiny należy pamiętać, że jej zawartość w naparach kawy i herbaty w dużym stopniu uzależniona jest od metody parzenia, a zawartość kofeiny w napojach energetyzujących może być znacznie zróżnicowana, co należy brać pod uwagę w dziennej puli kofeiny w diecie.

ABSTRACT
 Caffeine is widely consumed by people of all ages. In the last period a market of caffeine-containing products, particularly energy drinks and food supplements increased. Caffeine for years is under discussion, whether has positive whether adverse impact on health. Children are a group of special anxieties. Caffeine is a stimulant of central nervous system and therefore is probably the most commonly used psychoactive substance in the world. The physiological effect of caffeine and the lack of nutrition value causes a great interest its impact on health, especially with reference to the risk of cardiovascular diseases. Results of scientific research are not clear. The influence of caffeine on the human body is conditioned with the individual metabolism of caffeine which also depends on many endogenic and environmental factors. According to the current knowledge moderate caffeine intake by healthy adults at a dose level of 400 mg a day is not associated with adverse effects, but it also depends on other health determinants of a lifestyle. Excessive caffeine consumption can cause negative health consequences such as psychomotor agitation, insomnia, headache, gastrointestinal complaints. Adverse effect of caffeine intoxication is classified in World Health Organization´s International Classification of Diseases (ICD-10). Metabolism of caffeine by pregnant woman is slowed down. Caffeine and its metabolites pass freely across the placenta into a fetus. For this reason pregnant women should limit caffeine intake. Children and adolescents should also limit daily caffeine consumption. It results from the influence of caffeine on the central nervous system in the period of rapid growth and the final stage of brain development, calcium balance and sleep duration. Average daily caffeine consumption in European countries ranging from 280 – 490 mg. The highest caffeine intake is in Scandinavian countries what results from the great consumption of the coffee. As far as caffeine consumption by Polish population is concerned there is very few data in this subject so far. In the nineties of the previous century it was 141 mg per day, whereas according to recent survey daily caffeine intake by women from the Warsaw region was 251 mg and 15 % of examined women consumed an excessive quantity of caffeine (≥ 400 mg). Smokers consume more caffeine than nonsmokers, similarly to persons with mental illnesses. With reference to the caffeine consumption it should be underline that caffeine content in coffee and tea beverages varies greatly depending on the method of brewing whereas the content of caffeine in many brands of energy drinks can much vary. This should be taken into account in the daily caffeine intake.